Staro seosko groblje, Rajac, Opština Negotin

Staro seosko groblje Rajac

Zaštićen spomenik kulture od velikog značaja, u Centralnom registru Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 342.


Seosko Groblje Rajac
Kretanje virtualne kamere oko objekta, "orbit" stil.

Staro seosko groblje
Negotin, Borski okrug

Gde se nalazi

Kameno selo vinara, Rajačke pimnice, nalazi se na bregu zvanom Belo brdo, na 3 kilometra od sela Rajac i dvadesetak kilometara južno od Negotina. Uz Rajačke pimnice, grad živih, nešto južnije, u nastavku je grad mrtvih, Staro seosko groblje.

Ram


Istraživanja

Vinarske kuće Rajačkih pimnica su zaštićene kao celina, od 2010. su, zajedno s veoma neobičnim grobljem predložene za upis na Uneskovu listu svetske kulturne baštine.
Na osnovu istraživanja koja je organizovao Republički zavod za zaštitu spomenika kulture godine 2011, tim koji su činili arheolog, etnolog i istoričar umetnosti, evidentirao je 1540 starih grobova. Istraživanje je obuhvatilo geodetsko snimanje, fotografisanje i izradu tehničke i istorijsko-etnografske dokumentacije. Projekat zaštite je obuhvatio i laboratorijsko ispitivanje kamena od kojeg su rađeni spomenici kako bi se utvrdile mogućnosti zaštite i konsolidacije.

Datovanje

Prema istraživanjima, nadgrobni spomenici na starom Rajačkom groblju se datuju u vreme druge polovine 18. do prve polovine 20.veka. Meštani kažu da su Rajačke pimnice imale svoje zlatno doba od 1864.do 1900.godine. U vreme kad je filoksera uništila francuske vinograde, Francuzi su otkrili ovaj kraj pogodan za uzgoj vinove loze. Iz tog vremena su, verovatno, najraskošnije ukrašeni spomenici, najviši na groblju.

Rajac

Rajac

Opis

Rajačke pimnice a pogotovo neobično groblje predstaljaju jedinstvenu spomeničku celinu na prostoru Srbije. Tu gde prestaje vinsko selo, počinje groblje onih koji su u selu živeli.
Grad mrtvih, kako ga meštani zovu, ili pak „Srpski Stounhendž“ je groblje jedinstveno, drugačije od grobalja u ovome kraju. Nadgrobni spomenici su rađeni od peščara od koga su zidane kuće-pimnice. Rajac

Uglavnom su to monolitni blokovi pravougaone osnove sa nešto većom kapom na vrhu. Trećina spomenika je ukopavana u zemlju a dve trećine su bile iznad zemlje. Najviši spomenici su visine 2-3 metra. Zapaža se da su pored ovih, jednako česti i nešto manji spomenici oblika stilizovanog krsta. Veruje se da su to spomenici na grobovima žena a da su spomenici u obliku masivnog stuba s kapom, nad grobovima muškaraca.
Svi spomenici su bogato ukrašeni urezanim ornamentima; čest je motiv svastike, malteškog krsta, višestrukog krsta ukrašeno na krajevima, simbol sunca kao izvora života, rozete, drvo života u raznim verzijama. Česta je cik-cak linija na bočnim stranama ili kao okvir na prednjoj strani spomenika.
Rajac

Po tragovima boje, vidi se da su spomenici bojeni plavom ili crvenom bojom.
Na starijim spomenicima nema natpisa, natpisi se pojavljuju se tek od 1860.godine, na prednjoj strani u uokvirenom polju a ostatak površine spomenika je i dalje ukrašavan urezanim ornamentima.

Narodno predanje i verovanje

Prilikom sahranjivanja vinara, običaj je bio da ga na poslednje putovanje voѕe kroz naselje, da ga vinari pozdravljaju i zalivaju vinom i tako mu odaju počast i opraštaju se s njim.
Kažu meštani da su spomenici na groblju bili odraz imovnog stanja pokojnika, bogatiji su mogli sebi da priušte visoke i bogato ukrašene nadgrobna belege.

Julka Kuzmanović Cvetković
arheološkinja